หลักการของโครงการพัฒนาจิตสำนึก
การมีภูมิคุ้มกันต่อการพนันในเด็ก

 เมื่อกล่าวถึงการพนัน หลายคนอาจจะนึกว่าเป็นเรื่องไกลตัวเพราะทำให้นึกถึงว่าต้องไปเข้าบ่อน หรือตั้งวงการพนัน จึงจะถือเป็นการพนัน
  แต่แท้จริงแล้วการพนันเป็นสิ่งที่มีอยู่รอบตัวได้ตลอดเวลาและเป็นสิ่งคู่กับมนุษย์นับย้อนหลังไปได้ไม่ต่ำ 5,000 ปี ตั้งแต่ การพนันเล็ก ๆ น้อย ๆ เช่น การทายเหรียญว่าจะออกหัวหรือก้อย การชิงโชค การเดิมพันกันการเล่นของชาวบ้าน เช่น เล่นชนไก่ ปลากัด หรือการพนันที่มีระบบชัดเจน เช่น การเล่นหวยใต้ดิน การพนันบอลโลกที่มีเงินหมุนเวียนตลอดการแข่งขันนับร้อยล้าน หรือที่เป็นข่าวใหญ่ที่ทุกคนรอคอย คือ การพนันอย่างถูกกฎหมายที่มีในบ้านเราทั้งแข่งม้า สลากกินแบ่งรัฐบาล ทุกรูปแบบที่กล่าวถึงกลายเป็นส่วนหนึ่งในชีวิตของคนตั้งแต่เล็กจนวัยชราไปโดยปริยาย
 สิ่งเหล่านี้มีผลต่อวิถีการดำเนินชีวิตดังจะเห็นได้ เช่น หลายคนทุ่มเท การคาดหวังในวันที่ 1 และ 16 ของทุกเดือน ที่ตนจะได้เป็นเศรษฐีใหม่

 ในทางวิทยาศาสตร์มีข้อมูลว่าเมื่อคนที่อยู่ในอาการตื่นเต้นตกใจหรือลุ้นระทึกร่างกายจะเกิดปฏิกริยาบางอย่าง เช่น หน้าแดง ตัวสั่น มือสั่น หัวใจเต้นแรง หายใจเร็วขึ้น มีกำลังวังชามากขึ้น สืบเนื่องจากการหลั่งของสารอะดรีนาลีน (Adrenaline) ออกมา ร่างกายจึงตื่นตัวมากกว่าปกติ รู้สึกสดชื่ กระปรี้กระเปร่า จิตใจของคนที่รอลุ้นผลจากความท้าทายที่จะได้โชคก็จะเกิดความสุขจากความตื่นเต้นขึ้นมาในขณะนั้นที่ทำให้รู้สึกตื่นเต้นมีรสชาติในชีวิต (Blaszczynski & Nower, 2002)
  แม้ว่าการลุ้นให้ได้โชคนั้นจะได้ผลบ้างไม่ได้ผลบ้าง แต่ผู้เล่นจะจำได้แม่นเฉพาะตอนที่ประสบผลสำเร็จ ซึ่งเหตุผลการเล่นมีทั้งเพื่อเป็นความสุขเล็ก ๆ น้อย กับการได้สนุกกับการได้ลุ้น รวมทั้งเหตุผลของการได้ของรางวัล เช่น ถ้าชนะแล้วได้เงินมาใช้ ที่แม้ไม่มากก็ดีใจ แม้ว่าจะมีการเสียพนันบ้างแต่ในบางครั้งก็ช่วยให้คนมีความสุขเป็นครั้งคราว

  กล่าวได้ว่าการพนันถูกฝังลึกอยู่ในสัญชาตญาณของมนุษย์ เพราะเป็นการตอบสัญชาตญาณของมนุษย์ที่ชอบเอาชนะสิ่งที่ท้าทายและไม่ต้องการแพ้ ในขณะเดียวกัน คนบางกลุ่มที่ต้องการหนีความจริง ต้องการความตื่นเต้นก็มีแนวโน้มที่จะติดการพนันได้เช่นกัน (Blaszczynski & Nower, 2002).
  อย่างไรก็ตามผลกระทบจากการเล่นพนันมักจะไม่ตกที่ผู้เล่นเพียงคนเดียว แต่กลับเกี่ยวโยงไปถึงคนรอบตัวที่ต้องช่วยหาเงินมาใช้หนี้ จนเกิดเป็นข่าวการจี้ปล้น ยักยอกเงินที่มีให้เห็นเป็นข่าวอยู่บ่อยครั้ง 

  การศึกษาเรื่อง Neurobiology of the development of motivated behaviors in adolescence: A window into a neural systems model ของ ดร.โมนิก เอิร์นส และคณะ (Ernest et al., 2017) ชี้ให้เห็นว่า
  ช่วงวัยรุ่นตอนต้นเป็นวัยที่ยังขาดความยับยั้งชั่งใจ เนื่องจากสมองส่วนหน้า (Prefrontal Cortex) ซึ่งเกี่ยวข้องกับกระบวนการคิดและการตัดสินใจที่ใช้เหตุผลยัง ไม่พัฒนาเท่าผู้ใหญ่ ทำให้วัยรุ่นมักตัดสิน ใจโดยใช้อารมณ์มากกว่าเหตุผล
  การพนันเป็นเกมที่ยั่วยุให้เกิดอารมณ์ความรู้สึกได้มาก ไม่ว่าผู้เล่นจะอยู่ในสถานการณ์ที่ได้หรือเสีย
  ดังนั้นเด็กและเยาวชนจึงเป็นช่วงวัยที่มีความเสี่ยงสูงมากที่จะติดการพนันได้ง่ายและถอนตัวได้ยาก ได้เช่นกัน (Blaszczynski & Nower, 2002).

 การวิจัยของ National Institute of Mental Health สถาบันสุขภาพจิตแห่งประเทศสหรัฐอเมริกาที่ศึกษาโครงสร้างสมองของวัยรุ่นด้วยการเอ๊กซเรย์สมอง ด้วยคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้า (MRI) พบว่า
 สมองส่วนหน้า (Prefrontal Cortex) จะพัฒนาสมบูรณ์ตอนอายุ ประมาณ 20 ปี ในช่วงวัยรุ่น สมองสามารถเพิ่มเนื้อสมองผ่านการเรียนรู้และการสั่งสมประสบการณ์ในชีวิต และสมองจะมีการปรับโครงสร้างโดยคัดเซลล์ประสาทและเครือข่ายการเชื่อมโยงบางส่วนที่ไม่ได้ใช้งานทิ้งไป กระบวนการนี้เรียกว่า Pruning
 ถ้าวัยรุ่นหมกมุ่นหรือติดการพนัน จะส่งผลให้สมองส่วนหน้า (Prefrontal Cortex) ไม่เพิ่มเนื้อสมอง สมองส่วนหน้าจะไม่พัฒนาอย่างถาวร และยังอาจถูกคัดทิ้งเพราะไม่ได้ใช้งาน ส่งผลต่อระบบการคิดและพฤติกรรมที่จะติดตัวไปตลอดชีวิต คือ จะกลายเป็นผู้ใหญ่ที่ไม่

อดทนรอความสำเร็จ
หวังได้เงินมาอย่างง่าย ๆ และรวดเร็ว

 ถ้าใครเล่นอย่างต่อเนื่องอาจนำไปสู่การพนันแบบที่เรียกว่า โรคติดการพนัน (Pathological gambling) มีลักษณะคล้ายกับการติดสารเสพติด คือ
 • จิตใจจดจ่ออยู่กับการพนันตลอดเวลา
 • ไม่สามารถคิดหรือทำอย่างอื่น
 • มีความอยากเล่นที่ยากจะควบคุม
 • ในที่สุดก็จะเล่นการพนันโดยไม่มีการยั้งคิด เวลาเล่นได้ก็เกิดความโลภอยากได้มากขึ้น เวลาเสียก็จะรู้สึกเสียดายมากอยากได้คืน นำไปสู่การเล่นเพื่อแก้ตัวอย่างไม่รู้จบ
 ในที่สุดก็ลงเอยด้วยการสูญเสียจำนวนมาก รวมถึงการติดยาเสพติด โรคซึมเศร้า การฆ่าตัวตาย และการกลายเป็นอาชญากร
 งานวิจัยพบว่าเด็กและเยาวชนที่ติดการพนันจะมีแนวโน้มที่จะนำไปสู่การฆ่าตัวตายมากกว่าผู้ใหญ่ที่ติดการพนัน (Nowar et al., 2004)

 นอกจากนี้ได้มีการศึกษาแนวทางการแก้ปัญหาการติดการพนัน งานวิจัยที่ตรวจสอบแนวโน้มพฤติกรรมการพนันของเด็กตั้งแต่ระดับอนุบาล พบว่า เด็กอนุบาลที่มีอายุประมาณ 5 ปีที่มีพฤติกรรมที่มีปัญหาในห้องเรียนมากจะมีแนวโน้มที่จะเป็นคนที่ติดการพนันในอนาคต (Pagani et al. 2009) ดังตัวอย่างพฤติกรรม เช่น
 • ไม่ตั้งใจฟังขณะเรียน
 • ไม่สามารถจดจ่อ
 • ถูกเบี่ยงเบนความสนใจง่าย
 • เคลื่อนไหวตลอดเวลา
 • ไม่สามารถอยู่กับที่ได้
 • รอคอยไม่ได้
 • หุนหันพลันแล่น
  ถ้าเด็กมีพฤติกรรมดังกล่าวขณะเรียน พบว่ามีแนวโน้มที่จะมีพฤติกรรมเสี่ยงมากกว่าเด็กวัยเดียวกันในการติดการพนันเมื่อเรียนในระดับชั้นปีที่ 6 (Pagani et al., 2009)

 มีการค้นพบว่า เด็กบางคนแม้ไม่มีพฤติกรรมการไม่ตั้งใจเรียนหรือถูกเบี่ยงเบนง่ายก็สามารถเป็นกลุ่มเสี่ยงในการติดการพนันในอนาคตได้ (Pagani et al., 2009) เช่น
 • คนที่คอยพึ่งคนอื่น
 • ควบคุมตนเองไม่ได้
 • และชอบใช้ความรุนแรงในการจัดการผลที่ตามมา มีแนวโน้มที่จะเป็นกลุ่มเสี่ยง (American Psychiatric Association 2013)
 ยิ่งถ้ามีผู้ปกครองที่ติดการพนันหรือชอบเล่นพนันกับลูก ซึ่งพบว่าเยาวชนหลายคนติดการพนันเพราะได้รับการปลูกฝังให้เล่นพนันในบ้านแล้วได้รางวัล เช่น ของเล่น (15%) อาหาร (12.5%) เงิน (55%) คำชม (17.5%) (Ernest et al., 2017) ซึ่งเกิดขึ้นแล้วกับเด็กตั้งแต่ก่อนอายุ 10 ปี (Dickson et al. 2004)

 งานวิจัยในประเทศจีนพบว่า
 ผู้ปกครองน้อยกว่า 30.2% คิดว่าการเล่นเกมพนันในบ้านเป็นสิ่งที่นำไปสู่การให้เด็กติดการพนันในอนาคต เพราะคิดว่าเป็นกิจกรรมในครอบครัว และพบพฤติกรรมดังกล่าวในมารดามากกว่าบิดา (Ernest et al. 2017) จึงพบว่า เด็กเล็กได้รับการชักจูงให้เล่นการพนันโดยผู้ปกครองถึง 40.5% จากพี่น้อง 22.3% (Wong, 2010)
 ในประเทศแคนาดา มีเด็กที่ได้รับการชักจูงจากผู้ปกครองให้เล่นการพนันสูงถึง 80% จากผู้ปกครอง 40% จากพี่น้อง 14% จากญาติ 46% (Gupta and Derevensky 1997)
 จากข้อมูลเหล่านี้มีผลต่อการทำให้เด็กมีทัศนคติทางบวกต่อการพนัน นอกจากนี้พบว่า ความที่คนที่เล่นการพนันแล้วเสียจะไม่ค่อยตระหนักในความจริงที่ว่ามีคนที่ประสบผลสำเร็จจากการพนันน้อยมาก เขามักจะคิดเข้าข้างตัวเองว่าเมื่อเสียแล้วน่าจะมีได้บ้าง การปลอบใจตัวเองแบบนี้ทำให้มักจะหาโอกาสเล่นการพนันเสมอ แม้ตนเองจะไม่มีเงิน ก็อาจขโมยเงิน หรือทำทุกรูปแบบเพื่อให้ได้เงินมาเล่นการพนัน การขาดสติควบคุมตัวเองเป็นอาการสำคัญประการหนึ่งของ โรคติดการพนัน

 ประเทศไทยเป็นประเทศหนึ่งที่ติดอันดับการเล่นการพนัน มีข้อมูลจากสำนักงานศาลยุติธรรม ปี 2558 พบว่า ประเทศไทยมีคดีเกี่ยวกับการพนันขึ้นสู่ศาลชั้นต้น 7.6 หมื่นคดี เป็นอันดับ 3 รองจากคดียาเสพติด และจราจร ตามลำดับ
 ผลการศึกษาเกี่ยวกับประสบการณ์การเล่นพนัน พบว่า มีคนไทยเคยเล่นพนันสูงถึง 73.8% ไม่เคยเล่นพนัน 26.2% ซึ่งตัวเลขใกล้เคียงกับผลสำรวจหลายปีที่ผ่านมา โดยส่วนใหญ่ผู้ไม่เคยเล่นพนันมีสัดส่วนประมาณ 1 ใน 10 ของผู้เล่นพนันทั้งหมด
   เมื่อแยกตามช่วงอายุและเพศ พบว่าเด็กและเยาวชนที่มีอายุต่ำกว่า 20 ปี เคยเล่นพนัน 39.4% ไม่เคยเล่นพนัน 60.6% สะท้อนให้เห็นว่า การเข้าสู่การพนันของสังคมไทยเป็นไปได้ง่ายมาก แม้กระทั่งเด็กและเยาวชน

 การพนันที่เคยเล่นเป็นครั้งแรก คือ หวยใต้ดิน 35.3% รองลงมา คือ ไพ่ 25.2% สลากกินแบ่งรัฐบาล 23.9% พนันฟุตบอล 4% และ ไฮโล โปปั่น กำถั่ว น้ำเต้าปูปลา 3.7% (สำนักข่าวอิสรา, 2559)
 พบว่ากลุ่มตัวอย่างที่ศึกษามีประสบการณ์ในการเล่นการพนันมาก่อน นิยมเล่นไพ่มากที่สุด โดยเริ่มเล่นครั้งแรกเมื่อสมัยเรียนชั้นประถมศึกษา เหตผุลง่าย ๆ คือ เพื่อความสนุกสนาน ไม่มีอะไรทำ ฆ่าเวลา และอยากรู้เฉย ๆ (บุปผา ลาภะวัฒนาพันธ์, 2556)
 ข้อมูลจากการศึกษาสถานการณ์ พฤติกรรม และผลกระทบการพนันในประเทศไทย โดย ดร. พินิต ลาภธนานนท์ และคณะ ในปี 2553 ระบุว่า คนไทยร้อยละ 77.1 ประสบการณ์ในการเล่นการพนัน เป็นเพศชายมากกว่าเพศหญิง และสัดส่วนของคนเมืองสูงกว่าคนชนบท
  ในจำนวนนี้เป็นนักพนันที่เป็น เยาวชนคือ อายุน้อยกว่า 24 ปี ร้อยละ 4.1 หรือ ประมาณ 19 ล้านคน

ประเทศไทย

 การพนันชนิดหนึ่งที่พบว่าเป็นที่นิยมในเด็กไทย คือ การพนันบอล
 ปัจจุบันมีเด็กและเยาวชนไทยเข้าสู่วงจรการพนันฟุตบอลมากขึ้น
 งานวิจัยเชิงสำรวจของหลายสถาบันระบุตรงกันว่านับจากมหกรรมฟุตบอลโลกตั้งแต่ปี 2545 เป็นต้นมา กลุ่มเด็กและเยาวชน เข้าสู่วงจรการเล่นพนันฟุตบอลมากยิ่งขึ้น อาทิ
 ผลการสำรวจพฤติกรรมการพนันบอลของเด็กและเยาวชน ปี 2549 โดยสถาบันรามจิตติ พบข้อมูลที่น่ากังวลว่า เด็กนักเรียนระดับชั้นประถมศึกษาทั่วประเทศ 5 ล้านคนติด การพนันบอล 6.64% หรือประมาณ 3 แสนกว่าคน

ประเทศไทย

  งานวิจัยพบว่า ปัจจัยที่มีความสัมพันธ์อย่างชัดเจนกับพฤติกรรมการเล่นการพนันของนักศึกษาไทยมีอยู่ 3 ปัจจัย ประกอบด้วย
 1) การมีทัศนคติเชิงบวกต่อการพนัน คนไทยชอบการเสี่ยงโชคมากที่สุด แม้จะรู้ว่า ไม่มีใครประสบความสำเร็จได้จากการพนัน และการพนัน เป็นสิ่งที่ไม่ดีก็ตามเข้าข่าย “รู้ทั้งรู้ว่าไม่ดีแต่ก็ยังทำ”
 2) การเปิดรับข่าวสารการพนันจากเพื่อน รายการโทรทัศน์ และเว็บไซต์ Facebook
 3) ลักษณะทางประชากรศาสตร์ที่เอื้อต่อการเล่นการพนัน ได้แก่ เพศ ประเภทของมหาวิทยาลัยที่ศึกษาและรายได้เฉลี่ยต่อเดือน

 เนื่องจากการรักษาโรคติดการพนันไม่ค่อยได้ผล การป้องกันจึงสำคัญกว่าการรักษาซึ่งต้องเริ่มตั้งแต่เด็ก ๆ โดยเฉพาะตั้งแต่วัยอนุบาลถึงประถมศึกษาตอนต้นซึ่งเป็นวัยของการวางรากฐานทัศนคติ วิธีคิด ความรู้สึกต่อตนเอง
 งานวิจัยพบว่า วิธีการหนึ่งในการป้องกันการเป็นกลุ่มเสี่ยงในการติดการพนัน ซึ่งควรได้รับการวางรากฐานตั้งแต่วัยอนุบาล คือ
 ความสามารถในการกำกับตนเอง (self-regulation) (Shonkoff, 2000)
  การพัฒนา Executive Function (Rueda, 2004)
 การได้รับการฝึกให้มีสมาธิจดจ่อ (Kerns and Thompson, 1999)
 การพัฒนาความจำ (Klingberg et al., 2002)
 การฝึกความมุ่งมั่น (Diamond et. al., 2007)
 ควบคู่ไปกับการปรับวิธีการเลี้ยงดูของผู้ปกครองในการฝึกการตัดสินใจ การให้รางวัลอย่างมีเหตุผล